Goede leugenaars gebruiken allerlei manieren om succesvol te kunnen bedriegen. Soms zijn ze open over een klein stukje bedrog om een zweem van eerlijkheid te suggereren die moet voorkomen dat andere grotere of belangrijkere zaken aan het licht zullen komen. Andere veranderen – elke keer als ze onder druk komen te staan – heel slim van onderwerp. Bijna alle leugenaars praten voor zichzelf hun leugenachtig gedrag goed. Zo neutraliseren ze hun schuldgevoel, en dat verkleint de kans om betrapt te worden.
Goede leugenaars zijn heel slim. Biologen hebben zelfs een verband gevonden tussen hersengrootte en misleiding: hoe groter de hersenen, hoe meer en beter bedrog je kunt verwachten. Liegen vereist intelligentie. We kunnen leugenaars en oplichters terecht verguizen, maar we kunnen er ook iets van leren. In een enkele situatie is zelfs bewondering op zijn plaats. Niet dat wij rattengedrag willen propaganderen, maar desalniettemin vind je hieronder een kleine masterclass Excellent liegen. Voor de liefhebber. Zet je scrupules opzij en stel je jezelf open voor lessen van excellente leugenaars.
Met genoeg lef krijg je bijna alles gedaan
Piet van Haut is misschien wel de grootste oplichter die België ooit gekend heeft. Zo deelde hij ooit in een chique restaurant aan alle aanwezigen de nieuwste Nokia uit en deed hij zich vervolgens voor als de nieuwe baas van Nokia. ‘Met lef en bluf krijg je alles gedaan,’ dat is zijn levensmotto. Zijn allergrootste meesterwerk is misschien wel die keer dat hij zich als procureur-generaal uitgaf en zichzelf vervolgens in een helikopter van de federale politie boven het gerechtshof van Gent liet vliegen. Ook kreeg hij gedaan dat hij als zogenaamde vertegenwoordiger van een Arabische sjeik met succes om proefvluchten vroeg. In de nieuwst peperdure toestellen die er bestaan. Je moet wel heel overtuigend kunnen bluffen om dat gedaan te krijgen. Piet van Haut gedraagt en kleedt zich als een keurige zakenman. Gewapend met een flinke portie bluf loopt hij door deuren die voor anderen gesloten zouden blijven.
Saboteer het kritische vermogen van mensen door complimenten vleierij en cadeautjes
Een Nederlandse variant op Piet van Haut is Jan van der V. Een man die door zijn enorme financiële kennis en enorme charme het vertrouwen van mensen wist te winnen. Uit recent onderzoek weten we dat de hersenactiviteit van mensen afneemt als ze in het gezelschap zijn van iemand die ze als expert beschouwen. Jan strooide met zijn kennis alsof het zand was. Met zijn bedrijf Future Life verleidde hij jarenlang honderden mensen om geld weg te zetten voor hun oude dag. Jan van der V. wist mensen op slinkse wijze in te pakken door behalve met kennis ook met cadeautjes te strooien. Vrouwen gaf hij bloemen en parfum. Mannen imponeerde hij met zijn BMW’s die hij met een achteloos gebaar uitleende. Op deze wijze ‘verdiende’ hij in korte tijd enkele miljoenen euro’s. Onderzoek van Roos Vonk wijst uit dat het kritische vermogen van mensen door complimenten en vleierij succes gesaboteerd kan worden. De slachtoffers van Jan van der V. kunnen je hier alles over vertellen.
De aanval is de beste verdediging
Liegende mensen snappen vaak heel goed dat een leugen de relatie onder druk kan zetten. Op het moment dat er gevaar dreigt ontmaskerd te worden kunnen zij gaan speculeren op de relatie. Dat kan bijvoorbeeld klinken als: “Tja, maar als u me niet vertrouwd moeten we misschien geen zaken doen.” Dit is met name een krachtig anti-ontmasker-middel wanneer diegene die wordt voorgelogen ook afhankelijk is van de leugenaar. Bijvoorbeeld van zijn baan of van het doen van business. Hij wil de leugenaar graag vertrouwen, en zoekt redenen omdat te doen. Daar maken leugenaars gebruik van. Een ander voorbeeld is dat junior medewerkers vaak met een kluitje het riet in worden gestuurd als ze al te kritisch worden. Macht en liegen geven ook hier blijk van een innige band. De tactiek van de aanval is met perfectie en met groot succes (voor zolang het duurde) toegepast door Lance Amstrong. Lees voor het hele verhaal het prachtige boek De wielermaffia van Tyler Hamilton.
Een fragment:
Maar Lance Armstrong leerde snel. Toen de journalisten bleven terugkomen op het dopingverhaal deed Lance waar hij het beste in is: hij besloot in de tegenaanval te gaan. Het begon met Le Monde (een kwaliteitskrant) ‘riooljournalistiek’ en ‘gieren’ te noemen. Hij zette zijn ontkenningen nog wat kracht bij, in plaats van het over zichzelf te hebben. Hij richtte zich op de motieven en de geloofwaardigheid van wie hem aanviel. Toen een journalist een keer tijdens een persconferentie door bleef vragen, zei Lance: ‘Monsieur Le Monde, noemt u me een leugenaar of een dopinggebruiker? Lance liet me zien dat aanvallen de beste verdediging is. Ik denk dat dit het moment was dat Lance begon te winnen. Het werkte. De verhalen in de media, de volgende dag, gingen niet over vermoedens of positieve tests; in plaats daarvan ging het over Lance’ strijd tegen hun aantijgingen, een strijd die mensen herinnerden aan het gevecht van Lance om na zijn ziekte terug te komen. Hij ging zijn sceptici te lijf zoals hij de kanker te lijf was gegaan, en het werkte.’
Liegen doe je met de waarheid! De tactiek van de notoire vreemdganger
Op een avond in mijn stamkroeg Razmatazz in Amsterdam raakte ik aan de praat met een van de andere gasten. Hij hete Frank en hij was zo’n typische jongen waar alle vrouwen op vallen. Slim, adrem, goed gekleed met prachtige donkere ondeugende ogen. Elke keer als vrouwen langs ons liepen had hij alle aandacht. Typisch zo’n jongen waar je een beetje jaloers op bent als je uitgaat. Hij vertelde mij – oh geliefde ironie – dat hij een notoire vreemdganger was, maar deze avond behoefte had aan een goed gesprek. Ik vertelde hem dat ik me met leugendetectie en micro-expressies bezighield. Ik wilde weten hoe hij het voor elkaar krijgt om de illusie van trouw in stand te houden bij zijn vriendin.
“Liegen doe je met de waarheid.” oreerde hij:
“Stel: je hebt koorrepetitie en je gaat na de repetitie met een andere vrouw naar huis om de voelbare spanning tussen jullie beide nader te exploreren. Van het een komt het ander en voordat je het weet, ben je ontrouw aan je vrouw die thuis wacht met je dochtertje. Thuisgekomen zegt je vrouw. “Wat ben je laat!” Je antwoord dat er wat langer werd doorgerepeteerd . Wat die repetitie behelst zeg je er niet bij. Als je vrouw dan zegt dat die oefening wel heel lang heeft geduurd kan je bijvoorbeeld antwoorden dat je na de repetitie toch echt meteen naar huis bent gekomen. Je zegt er natuurlijk niet bij dat het niet je eigen huis is. Als je vrouw het je echt moeilijk wil maken en ze vraagt: “Je bent me toch wel trouw”? Dan zeg je gewoon dat je het een bizar gesprek vindt worden. Geheel conform de waarheid. Want je vindt het een bizar gesprek…”
“Het mooie is,” vertelt Frank verder, “dat de meeste vrouwen weleens kritische vragen stellen, maar eigenlijk nooit zo concreet worden dat je niet ergens kunt ontsnappen. De echte kritische vragen die je zouden laten wankelen zijn dermate confronterend dat ze de harmonie en de relatie in gevaar brengen. De meeste vrouwen willen of durven dat niet. En daarom kom ik er altijd mee weg.” De ingehouden lach op zijn gezicht werd zichtbaar. Ik merk dat ik plotseling naar mijn vriending verlangde en betaalde de rekening. Ik realiseer me dat de techniek van Frank sterk is als je bereid bent om op deze manier te liegen. Sterker nog. Deze techniek is de nachtmerrie van elke agent. kreeg ik eens in mijn oor gefluisterd tijdens mijn opleiding bij CIA agent James Newberry. De gedeeltelijke leugen is zeer lastig te spotten!
Stap in die emotie: de Stanislavski-methode)
Een meesterlijke truc komt uit de acteerschool van Stanislavski. Een van de bekendste exponenten van deze school is Al Pacino. Om het acteren zo echt mogelijk te laten lijken maken acteurs gebruik van hun eigen emoties en herinneringen. Wanneer je boosheid moet spelen, ga je terug naar een moment dat je die boosheid voelde. Je concentreert je dan op je eigen boosheid en vervolgens laat je die zien. In plaats van te zeggen dat je boos bent en allerlei acteertechnieken te gebruiken laat je je eigen emotie zien, al heeft deze met de gespeelde scene geen enkel verband. Het gebruiken van je eigen emoties maakt acteerspel geloofwaardiger. Hetzelfde geldt voor leugens. Doorspek je verhaal met je eigen emoties en mensen zullen je geloven. Stel je zit in een lastige onderhandeling en je krijgt een voorstel wat je eigenlijk wel redelijk vindt maar je wil de andere partij laten geloven dat het juist een verschrikkelijk onfair voorstel is… Concentreer je op boosheid uit je eigen verleden en reageer vanuit die emotie met ‘echte’ morele verontwaardiging.
Camoufleer de leugen met een lach
Een van de meest gebruikte manieren om ware gevoelens te camoufleren is de lach. De lach suggereert vriendelijkheid en toegankelijkheid, maar wordt vaak gebruikt om gevoelens die men privé wil houden te camoufleren. Bijvoorbeeld om irritatie of angst te verhullen. Om hier door heen te kijken is het van belang om naar de spieren rond de ogen te kijken. De spieren rond de ogen staan niet in verbinding met het planningscentrum in de hersenen. Daardoor kunnen we ze niet uit vrije wil in beweging brengen. Als iemand lacht, maar er is geen beweging rond de ogen zichtbaar wees dan op je hoede. De vriendelijkheid die men dan laat zien wordt dan niet echt gevoeld. Excellente leugenaars snappen echter dat de meeste mensen geen studie maken van hun spiertjes rond de ogen en weten maar al te goed dat de lach mensen op hun gemak stelt. Mensen die zich op hun gemak voelen zijn makkelijke slachtoffers voor een leugen. Ze zijn simpelweg minder op hun hoede.
Speculeren op menselijke zwakten
Iedere mens heeft zijn zwakheden, bijvoorbeeld ijdelheid of hebzucht. Als je iemands zwakheid kent kun je hem eenvoudig in de val lokken. In een van de mooiste romans over bedrog en oplichting ooit geschreven (De therapeut van Irvin Yalom) wordt dit prachtig geïllustreerd. Een therapeut wordt langzaam ingepakt door een patiënt. De patiënt doet zich voor als een zakenman met allerlei probleempjes. Als snel lijkt de therapie aan te slaan en de patiënt wil als dank een peperduur horloge geven. De therapeut doet wat ethisch verantwoord is en weigert. De patiënt dringt aan maar de therapeut houdt stand. Dan komt de patiënt met een alternatief. Via bronnen in Brussel is hij te weten gekomen dat het in Europa verplicht wordt om een helm te dragen. Maar niemand weet dat nog en de patiënt kent toevallig de directeur van de grootste fietshelmen-fabrikant van Europa die gezien de situatie nog zoekt naar investeerders. De therapeut kan deze buitenkans niet weerstaan en zet al zijn spaargeld in. De patiënt verdwijnt vervolgens van de aardbodem. Door zijn hebzucht heeft de therapeut verzaakt zorgvuldig te handelen en blijkt al snel dat al zijn geld verdwenen is.
De Truc van Heineken: nepklanten.
Toen Heineken vlak na de tweede wereldoorlog voet aan wal probeerde te krijgen op het Amerikaanse vasteland lieten ze soms nepklanten in bars vragen om een Heineken-biertje. Toen dat niet beschikbaar bleek maakte die klant dan een enorme heibel waarna hij de bar verliet. In diezelfde week nog werd er toevallig gebeld door een vertegenwoordiger van Heineken. Vandaag de dag hebben de mensen van Heineken aardig voet aan wal in Amerika.
Houten tanks
Van veldmaarschalk Erwin Rommel is bekend dat hij voorafgaand aan een veldslag de tanks per spoor liet aankomen. Er leek geen einde aan te komen aan de treinstellen die binnen kwamen rijden. Wat de aanwezige informanten niet wisten is dat een groot deel van de tanks slechts een met zeil afgedenkt houten frame was. Een staaltje van slim imponeren?
Excellent liegen, de leugen die men tegen zichzelf verteld
De filosoof Friedrich Nietzsche zei het al eens erg treffend: “De grootste leugens die mensen vertellen zijn doorgaans de leugens die men tegen zichzelf verteld.” Dat is natuurlijk een tamelijk provocatieve stelling, maar er wordt steeds vaker frappant bewijs voor geleverd. Tijdens een brutale verkrachting en moord ergens tussen de torenhoge gebouwen van New York 200 mensen getuige waren van het verschrikkelijke voorval. Niemand belde de politie. Allemaal vertelden ze tegen zichzelf dat er heus wel iemand anders was die de politie had gebeld. Deze massale mentale goedpraterij koste het arme slachtoffer het leven.
In een beroemd geworden experiment van Milgram liet hij mensen zogenaamd meedoen aan een onderzoek over leren. Daarbij moesten de proefpersonen mensen (die ze niet konden zien maar wel konden horen) na elk fout antwoord een elektrische schok geven. Zogenaamd om te onderzoeken wat het effect van straffen en belonen op leerprestaties is. Ruim 60 % van de proefpersonen waren bereid – onder druk van een proefleider in een witte jas die benadrukte hoe belangrijk het experiment was – tot het hoogste (dodelijke) voltage over te gaan. Zij conformeerden zich aan autoriteit en vertelden zichzelf dat zij niet zelf verantwoordelijk waren voor het experiment en dat de proefleider in de witte jas heus wel wist wat die deed. (Let op: het woordje ‘heus’ gebruiken mensen als ze iemand of zichzelf willen overtuigen van iets waar ze zelf nog niet zo zeker van zijn).
Mensen liegen overigens ook tegen zichzelf als ze zichzelf daarmee benadelen. Zou je bijvoorbeeld in een brandende kamer blijven zitten, alleen maar om dat anderen het ook doen? Uit geraffineerde experimenten blijkt dat er nogal wat mensen bestaan die daartoe in staat zijn. In het experiment van Dominique Abrahams werden willekeurige mensen van straat geplukt. Zij werkten zogenaamd mee aan een marketingonderzoek. Wat ze niet wisten, is dat er een rookmachine stond opgesteld in een ruimte ernaast die rook naar binnen blies. Ook ging er rookalarm af. Wat blijkt? Als de proefpersoon alleen in de ruimte zat ondernam deze meteen actie. Logisch toch? Dat is wat je altijd zou doen. Werden de proefpersonen echter omringd door acteurs die deden alsof er niks aan de hand was dan bleven ze gemiddeld 20 minuten langer zitten! Volgens de brandweer waren de mensen in een echte brand allang gestikt.
Blijkbaar willen mensen zich graag conformeren aan de groep ook al lopen ze daardoor nogal wat risico’s. De proefpersonen vertelden zichzelf blijkbaar dat omdat niemand wat deed er echt heus niet iets aan de hand is. Autoriteit en groepsdruk maken dat we nogal eens tegen onszelf liegen. Liever de werkelijkheid geweld aandoen, dan tegen een autoriteit of de groep ingaan.
Recente reacties